Mary Edith Durham ( 1863 – 1944 )
Britanski putopisac, avanturista, poznata po antropološkim spisima o Balkanu, po najviše o Albaniji. Balkanu je dala 20 godina života, prateći ga i pišući o njemu. Poslije očeve smrti i obaveza oko ostatka porodice jer je bila najstarija na nagovor porodičnog ljekara da poslije nervnog sloma mir i spokoj nadje u putovanjima, ova 37 godišnjakinja se ukrcava na brod i stiže u Kotor. Prvi susret sa Balkanom, koji će joj u narednom životnom periodu postati životna luka, njena strast i njen životni vijek. Crna Gora, Srbija, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Albanija i Makedonija bile su njene destinacije. Obilazila je sve gradove, naselja, pažljivo bilježeći običaje, ponašanja, tradiciju… Sa sobom je imala i fotoaparat KODAK BROWNIE pa je i zabilježila preko 450 fotografija Balkana koje se i danas čuvaju u Londonu tačnije u Kraljevskom muzeju. Napisala je i vise knjiga – putopisa o svojim putovanjima brdovitim i divljim Balkanom. London je zamjenila gordim planinama i divljim narodom. Dobar dio svojih putovanja provela je u Albaniji, čak je i osnovala Anglo Albansko udruženje u Londonu. Crnoj Gori je posvetila isto tako dobar dio putovanja a samim tim zabilježila je dosta materijala koji je prezentovan 20ih godina IX vijeka u Britanskom muzeju.
- Guslar Krsto Pejović – Njeguši – ” … visoki dostojanstveni muškarci u svojoj slikovitoj odjeći, svi pripadaju nepoznatom postojanju,a svijet koji smo mi ostrvljani znali ostavlja se daleko u podnožju ovih planina. Crnogorska ljubav prema slobodi i crnogorski osjećaj časti učinili su da se osjećam više kod kuće u ovom daljem uglu Evrope nego li bilo gdje u nekoj drugoj stranoj zemlji!”
* Crnogorci imaju ples koji se u Srbiji čini nepoznat. Par ili dva para plesača stoje suprotno jedni drugima i plešu, izvode različite korake i napokon skoče što je više moguće u vazduh ispružanih ruku i imitirajući zvuk “divlje vile”. Za skakanje plakanje, vikanje plesača rečeno je da predstavlja sokola ili orla. ( iz knjige ” Ptičja tradicija na zapadu Balkanskog poluostrave 1923.god )
* Mitar Ćorović – stari crnogorski ratnik komadant btaljona u bojevima oko Hercegovine.
* Podgorica 1907-godina – Rođenje kćerke i dalje se smatra nesrećom …
- Ulcinj 1907.godina
* Cetinje je siromašno, ali dostojanstveno i poštovano. Sadrži nekoliko važnih građevina. Tu je Manastir, mala kula ( Tablja ) iznad njega gdje su do skoro postavljale posječene glave poginulih Turaka, kao i Biljarda nazvana tako radi prvog bilijarskog stola u zemlji.
*Kotor -riva pazarni dan
- Berane – Manastir Đurđevi stupovi
- Crnogorska vojska na položaju kod Pljevalja
- Crnogorci u Rijeci Crnojevića – “Duvan je jeftin luksuz, a crnogorski duvan je dobar. Gotovo svaki čovjek u Crnoj Gori puši od jutra do noći … “
U sledecih nekoliko tekstova prenosićemo dijelove njenog putopisa Crnom Gorom