Herceg Novi, grad kojem redovno dolazite, i iz kojeg nosite prelijepe uspomene, osim provoda, mora i plaža nudi i bogatu istoriju turistima. Stari grad je jedno veliko utvrđenje, a mi ćemo kroz ovaj tekst pokušati da vam malo približimo dio istorije, a na vama je da sve to obiđete već sledeći put kad dodjete u gradu od skalina. Danas pišemo o Kanli kuli i Španjoli

KANLI KULA

Vecim dijelom je podignuta na čvrstoj krečnjačkoj stijeni, na visini od oko 85 m nad morem i svojom veličinom i položajem dominira gradom.

Kanli-kula se prvi put u pisanim dokumentima pominje sredinom 17. vijeka kod turskog putopisca Evlije Čelebije. Tačno vrijeme njenog podizanja se ne zna. Više faza gradnje, koje se uočavaju u njenim zidnim masama, navode na zaključak da je njen razvoj tekao kroz duži vremenski period. Izvjesno je da je vremenom pretrpjela znatne izmjene i razaranja pa je danas teško utvrditi vrijeme njenog nastanka, mada se cini vjerovatnim da se njen nukleus zaceo još u srednjem vijeku. Svoj današnji oblik tvrdava je dobila u vrijeme turske dominacije Herceg Novim, moguće, sredinom 16. vijeka. Osnova današnje tvrđave ima oblik nepravilnog pravougaonika približne velicine 70 x 60 m sa relativno dobro očuvanim spoljašnjim zidovima i kulama na uglovima. Zidana je pretežno od grubo tesanog lokalnog kamena vezanog krečnim malterom. Na osnovu načina zidanja i položaja koje zauzimaju, za pojedine segmente tvrđave moguće je utvrditi približno vrijeme njihove gradnje. Tako bi izvjesne niže partije zapadnog zida i jugoistocne kule mogli poticati iz vremena rane upotrebe vatrenog oružja. Konačni oblik tvrđavi dali su Turci, dok su Mlečani, nakon zauzeća Herceg Novog, izvršili određene popravke jer je tvrđava u ratu bila znatno oštećena. 

Prvobitno je Kanli-kula imala samo jednu kapiju, sa južne strane, koja je vodila u grad. Kasnije, moguće za vrijeme Mlečana, nakon rušenja dijela sjevernog zida, u njemu je formiran nov ulaz koji i danas služi.

U unutrašnjosti tvrđave malo je objekata sačuvano. Posebno je zanimljiva posve dobro očuvana cisterna koja se nalazi u zapadnom dijelu kompleksa. Očito je da je cisterna u nekom vremenu izgubila svoju prvobitnu namjenu i pretvorena je u zatvorsku ćeliju. Na svim zidovima cisterne nalaze se brojni crteži razlicitih tipova galija, predstave riba, grbovi, krstovi, imena i datumi. Svi crteži su urezani u malter i njih su, izvjesno je, izveli zatvorenici koji su svoje kazne izdržavali u ovoj “ćeliji”. Crteži galija su bliski tipu galija koje je Turska koristila tokom 16. i 17. vijeka, pa se može zaključiti da je cisterna u zatvor pretvorena veoma rano i da su je Turci za ove svrhe koristili veoma dugo, sve do kraja svoje vladavine Herceg Novim, o čemu svjedoči urezana 1687. godina.

Kanli kula je 1966.godine rekonstruisana i sada je to jedna od najljepših ljetnih pozornica na Jadranu. Mjesto gdje se tradicionalno održava Hercegnovski filmski festival i brojne kulturne manifestacije.

Španjola – Gornji grad

Na mjestu današnje tvrđave Španjola nalazila se tvrđava “Karla V” koju su turci srušili i na tom utvrđenju sagradili novu tvrđavu na koju su bili veoma ponosni. Na ploči iznad ulaza , na arapskom jeziku piše ,pored ostalog : “A pjesnici koje put ovuda nanese, neka bi gledajući me, zanosno kliktali: da, krasna ti si, divna zgrado”. O tome svjedoči i natpis na tvrđavi: da ju je podigao, po Sultanovoj naredbi, Sulejman, sin velikog emira Sulejmana Hana.

Tvrđava nazvana Španjola od strane lokalnog stanovništva iako se u najvećem broju dokumenata ona naziva Gornji grad. Zadržala je svoje ime i danas, premda su je Turci ponovo gradili oko 1539. – 1548. godine, na mestu gdje su je izgradili Španci nakratko osvojivši grad 1538. – 1539. godine.

Flota španskog admirala Andrea Dorije iznenada je stigla pod Herceg Novi juna 1538. godine. Sjutradan su Turci predali grad Špancima, koji su tu ostavili posadu od 6 000 ljudi. Uočivši značaj utvrđenja koje dominira gradom na najvišoj koti, Španci su odmah započeli popravku bedema i tog utvrđenja. Samo devet mjeseci kasnije, u julu 1539. godine, turski admiral Hajredin Barbarosa sa ogromnom flotom osvaja grad, poslije duge i teške borbe.

Tvrđava je zajedno sa Bokom 1687. godine bila pod Mletačkom vlašću sve do propasti Republike 1797. godine. U tom periodu je na bakrorezima označena kao Fortezza superiore, ili F. di Gornigrad u Koronelija (1687) odnosno kao Castello u Mortiera (XVIII vek).
Tvrđava je odigrala zapaženu ulogu o odbrani Herceg Novog od Napoleonovih trupa 1806. godine kada je došlo do borbe u dolini Igala, gde je bilo četiri hiljade Ruskih vojnika i kada su dejstvovali ruski topovi sa Španjole. U toku dvodnevnih borbi Francuzi su stigli do Starog grada i Španjole u koju se se povukle kombinovane Crnogorsko-Ruske trupe, ali nisu mogli da ih osvoje.

Jula 1807 godine Rusi prepuštaju Boku Francuzima koji osvajaju Španjolu 10. avgusta iste godine i nalaze je u dobrom stanju jer su Rusi popravili oštećenja nastala u sukobima prethodne godine. U francuskim rukama ostaje do 1814 godine kada Novi i cijela Boka potpadaju pod vlast Austrije. Sredinom XIX vijeka, 1853 godine, izgradnjom tvrđave “Mamula” na ostrvu Lastavica i tvrđava “Arza” na poluostrvu Luštica i forta Prevlaka na poluostrvu Prevlaka, Španjola gubi strateški položaj ali i dalje igra bitnu ulogu u odbrani Boke svojim dominantnim položajem.

Zbog strateških prednosti brežuljka Bajer, tvrđava Španjola smještena je na sjeverozapadnoj strani grada na nadmorskoj visini od 170 m i dominira ulazom u Bokokotorski zaliv. Sa nje se pruža široki vidokrug na prostranu teritoriju. Tvrđava je opasana masivnim zidinama sa četiri isturena kružna bastiona na uglovima.

Glavni ulaz na istočnoj strani obezbjeđen je spoljašnjim zidom, dok je južna strana, prema moru, dograđivana i prilagođavana novim fortifikacijskim zahtjevima za vrijeme mletačke vladavine, na zapadnom dijelu sačuvan je turski opus i dijelovi džamije. Španjola je uvek imala svojstvo utvrđenja vojnog karaktera, sve do početka 20. veka. U drugom svetskom ratu, neko je vreme bila zatvor. Postoji pretpostavka da je Španjola podzemnim tunelom bila povezana sa Donjim gradom, današnjim Starim gradom.